Klimaatverandering zorgt steeds vaker voor extreem weer zoals hittegolven, hevige regenbuien en droogte. Hierdoor wordt het noodzakelijk om ruimtelijke wet- en regelgeving hierop aan te passen. Er moeten dus klimaatadaptatiemaatregelen worden genomen. Klimaatadaptatie is het aanpassen aan de gevolgen van klimaatverandering. Een voorbeeld hiervan is het tegengaan van hittestress door de aanpak van versteende tuinen, waar ik eerder over schreef. Het huidige omgevingsrechtelijke stelsel maakt een grote verandering door in aanloop naar de nieuwe Omgevingswet. Wat zijn de gevolgen van deze veranderingen en in hoeverre zijn klimaatadaptatiemaatregelen straks mogelijk onder de Omgevingswet?

Omgevingswet

Het bestemmingsplan verdwijnt met de invoering van de Omgevingswet (Ow). Gemeenten moeten op grond van artikel 2.4 Ow voortaan één omgevingsplan opstellen voor hun gemeentelijk grondgebied. Ingevolge artikel 4.2 Ow regelt het omgevingsplan de toedeling van functies aan locaties. Artikel 4.2 Ow stelt vanuit dat oogpunt regels vast voor activiteiten die gevolgen kunnen hebben voor de fysieke leefomgeving. Dit betekent dat de reikwijdte van het omgevingsplan groter is dan die van het huidige bestemmingsplan onder de Wro. De Wro ziet alleen toe op een goede ruimtelijke ordening. De verbrede reikwijdte is een van de pijlers van de Omgevingswet en is neergelegd in de artikelen 1.3 en 2.1 Ow. Gemeenten kunnen vooruitlopend op de komst van de Omgevingswet nu alvast experimenteren met de verbrede reikwijdte door het vaststellen van een bestemmingsplan met verbrede reikwijdte op grond van artikel 2.4 Chw. Het Chw bestemmingsplan Oosterwold is hier een goed voorbeeld van. In het vervolg van dit artikel ga ik verder in op de verschillen tussen het omgevingsplan en het bestemmingsplan.

Toelatingsplanologie tegenover uitnodigingsplanologie

De toelatingsplanologie uit de Wro betekent dat een planregel in beginsel niet tot een bepaalde activiteit kan verplichten, maar slechts een bepaalde bestemming kan toelaten. In het omgevingsplan komt uitnodigingsplanologie centraal te staan. Uitnodigingsplanologie betekent dat de gemeente door middel van globale bestemmingen de kaders waarbinnen initiatieven vanuit de markt tot ontwikkeling kunnen komen aangeeft. Beoordeling van de toelaatbaarheid van een concreet initiatief gebeurt per geval afzonderlijk en dit type planologie benadert gebiedsontwikkeling als een open proces waarbij niet wordt vastgelegd wat mag, maar juist wat niet mag. Bestrating van percelen zou dan bijvoorbeeld, in het licht van klimaatadaptatie, kunnen worden tegengehouden door een maximaal verhardingspercentage in de planregels op te nemen. Een hoger percentage verharding is dan niet toegestaan. Uitnodigingsplanologie biedt tegenover toelatingsplanologie naar haar aard meer ruimte voor flexibiliteit.

Voor een uitgebreidere toelichting op de begrippen toelatingsplanologie, goede ruimtelijke ordening en voorwaardelijke verplichting verwijs ik u naar het artikel dat ik schreef over het tegengaan van hittestress door de aanpak van versteende tuinen.

Goede ruimtelijke ordening tegenover fysieke leefomgeving

Bestemmingsplanregels mogen alleen regels bevatten die betrekking hebben op ‘een goede ruimtelijke ordening’. Een goede ruimtelijke ordening dient bij te dragen aan de kwaliteit van de leefomgeving. Het omgevingsplan is een integraal plan waarin het bereiken van een veilige en gezonde fysieke leefomgeving en een goede omgevingskwaliteit en het doelmatig beheren, gebruiken en ontwikkelen van de fysieke leefomgeving ter vervulling van maatschappelijke functies centraal staat. Dit betekent dat de reikwijdte van het omgevingsplan (nog) verder gaat dan die van het huidige bestemmingsplan onder de Wro, die alleen ziet op een goede ruimtelijke ordening. In het omgevingsplan kunnen regels worden opgenomen over onder andere waarborgen van veiligheid, beschermen van de gezondheid, beschermen van het milieu, beschermen van landschappelijke of stedenbouwkundige waarden, uiterlijk van bouwwerken (welstand), duurzaamheid en natuurbescherming.

Voorwaardelijke verplichting tegenover onvoorwaardelijke verplichting

Klimaatadaptatiemaatregelen kunnen in het bestemmingsplan op grond van artikel 3.1 Wro vorm krijgen door het opnemen van een voorwaardelijke verplichting in de planregels. Onder de Omgevingswet geldt het ruime criterium van de fysieke leefomgeving. Dit criterium biedt alle mogelijkheid tot het borgen van klimaatadaptatie in planregels. De Omgevingswet maakt bovendien het opnemen van een onvoorwaardelijke verplichting, ook wel gebodsbepaling, in het kader van klimaatadaptatie mogelijk. Dit betekent dat de gemeente veel directer klimaatadaptatiemaatregelen kan voorschrijven. Ten behoeve van klimaatadaptatie kunnen planregels dan bijvoorbeeld verplichten dat tuinen voor minimaal de helft groen moeten zijn. Als er hierdoor sprake is van inbreuk op het eigendomsrecht dient te worden getoetst aan artikel 1 van het Eerste protocol EVRM en aan het proportionaliteits- en evenredigheidsbeginsel uit artikel 3:4 Awb. Een inbreuk op het eigendomsrecht dient te worden gerechtvaardigd door het algemeen belang dat met de inbreuk gediend is. De effecten van klimaatverandering zijn dermate ernstig dat er een kans bestaat dat deze een inbreuk op het eigendomsrecht rechtvaardigen. Een eventuele inbreuk op het eigendomsrecht gaat dan mogelijk wel samen met een verzoek om nadeelcompensatie.

Conclusie

De gemeente kan in het omgevingsplan veel directer klimaatadaptatiemaatregelen voorschrijven door middel van gebodsbepalingen. Op het eerste gezicht is er dus meer ruimte voor klimaatadaptatie in het omgevingsplan. Dit aankomende stelsel verschilt echter wel op veel punten van het huidige. Zaak is om deze verschillen in het oog te houden zodat de nieuwe mogelijkheden optimaal kunnen worden ingezet ten behoeve van klimaatadaptatie. Voor gemeenten kan het interessant zijn te overwegen reeds nu op grond van de Chw een bestemmingsplan met verbrede reikwijdte op te stellen en deze mogelijkheden te gaan verkennen.

Bij verdere vragen naar aanleiding van dit artikel kunt u mij of mailen. Ik kijk dan graag even – geheel vrijblijvend – met u mee. Mijn contactgegevens leest u hieronder of op deze pagina.